Je treft kinderen op allerlei plekken in de kerk. Hier zit een kind in een kerkbank, daar staat een kinderkoor op een podium en ergens anders zitten kinderen in een kring op kussens in een zaal van de kerk. Die verscheidenheid kenmerkt vieringen met kinderen in protestantse contexten. Overal hebben kinderen weer net een andere rol. Hoe dragen kinderen bij aan een kerkdienst of liturgische activiteit?
In mijn proefschrift Worship with Children beschrijf ik hoe kinderen meedoen aan allerlei soorten diensten en liturgische activiteiten in de Protestantste Kerk in Nederland. Ik richt me op idealen van vieren met kinderen (doelgroep of intergenerationeel). Op hoe volwassenen liturgische rituelen met kinderen vormgeven en vanuit welke intenties ze dat doen. Hoe kinderen toe-eigenen, bijdragen en invloed hebben. Ik beluister welke geluiden kinderen maken in verschillende diensten en wat dat zegt over hun rol in de gemeente. En ik verken hoe kinderen en volwassenen samen iets van God laten zien in vieringen met kinderen.
Wie meer wil weten kan de Nederlandse samenvatting lezen aan het eind van het proefschrift. Of het hele boek lezen natuurlijk. In dit artikel wil ik nadenken over wat de kerk kan met de bevindingen uit dit onderzoek.
Wat ik opvallend vond was dat volwassenen zich bezighouden met de vraag hoe ze kinderen kunnen betrekken. Welke plek kinderen hebben binnen de gemeente. En wat dat bijvoorbeeld betekent voor of je wel of niet een kindernevendienst organiseert, of Kerk op Schoot, of hoe de kerstviering van de zondagsschool eruit ziet. Intussen zijn kinderen al volop actief in de gemeente – letterlijk.
Als eerste daarom: sta even stil. Kijk goed waar kinderen mee bezig zijn. Wat ze doen ze in de gemeente? Waar zijn ze? Hebben ze het naar hun zin? Maken ze contact met anderen? Op basis van wat ze voelen, zien, horen: wat ervaren ze van wat geloven is in deze gemeente?
Als tweede valt het op dat kinderen niet mee worden genomen wanneer er iets verandert aan het vieren. Hoewel, niet officieel. De reacties van de kinderen worden via hun ouders of opa en oma wel weer meegewogen in de beslissingen. Dat kan ook anders. In een gemeente waar een dienst met kinderen samen met de kinderen werd voorbereid deden kinderen ook volop mee aan de evaluatie. Door te reageren op stellingen en vragen konden ze uitstekend duidelijk maken wat ze fijn en belangrijk vonden aan de dienst.
Als derde: kinderen hebben eigen belangen en dingen die ze belangrijk vinden. Kinderen willen kunnen bewegen en houden ervan om fysiek actief te zijn. Dat kan een spel of knutselwerk zijn, maar denk ook aan zingen of meelopen in een processie. Het hoeft niet in de dienst zelf te zijn, als ze tikkertje mogen spelen tussen de kerkbanken of buiten voetballen na de dienst heeft dat ook een positieve invloed op hoe ze de kerkdienst ervaren. Fysiek samen zijn met familie of leeftijdsgenoten is belangrijk voor kinderen. Ze willen ook graag input geven. En onderschat niet dat ook kinderen gevoel hebben voor schoonheid en kwaliteit in een dienst.
Als vierde hebben kinderen ook (geloofs)inhoudelijk inbreng. Het voordeel aan nevendiensten en andere liturgische rituelen die op kinderen gericht zijn, is dat er meer ruimte is om met kinderen na te denken over geloof. De vragen en inzichten van kinderen zijn enorm waardevol. Ze laten iets zien van hun geloofsontwikkeling. Waar een spel of gesprek onder de oppervlakte duikt en wezenlijke onderwerpen raakt, daar ontstaat verbinding en inspiratie. Onder andere de kindertheologie houdt zich bezig met hoe kinderen betekenis geven aan Bijbelverhalen en geloof.
In de conclusie stel ik een aantal vragen om verder over na te denken, onder andere:
- Wat maken kinderen mee van de gemeenschappelijke dienst en wat zijn momenten of vieringen die meer op kinderen ingericht zijn? Hoe vullen doelgroep en intergenerationele vormen elkaar aan?
- Wat vinden we als gemeente belangrijk als het gaat om vieren met kinderen? Komt dat eigenlijk wel tot uiting in hoe kinderen meedoen in de liturgie?
- Past de rol die ik als volwassene inneem (bijvoorbeeld sturend of faciliterend) bij het doel dat ik voor ogen heb?
- Hebben kinderen de mogelijkheid om te bewegen in de dienst of viering? Hoe kan beweging een waardevolle toevoeging zijn aan de liturgie?
- Kunnen kinderen ergens terecht als ze ideeën hebben over of voor de liturgie?
- Welke zintuigen worden aangesproken in de dienst?
- Hoe maken we ruimte voor het feit dat geloven meer is dan denken, maar iets wat je doet met je hele lijf en leven?
- Welke theologie draagt onze liturgische ruimte uit? En onze interactie met kinderen?
Dit onderzoek is een startpunt. Het nodigt uit om actieve deelname van kinderen in de liturgie mogelijk te maken. Door kinderen ruimte te bieden bij te dragen aan diensten en vieringen erkennen we dat kinderen onmisbaar zijn. Tegelijkertijd zijn kinderen onderdeel van een groter geheel waar ook tieners, volwassenen en oudere mensen bij horen. Daarom is het bovenal belangrijk dat diensten en vieringen zich uiteindelijk niet verliezen in hun focus op een bepaalde doelgroep of de belangen van de gemeente maar draaien om het samen dienen en prijzen van God.
Lees online het proefschrift Worship with Children: Agentive Participation in Dutch Protestant Contexts (Vieringen met Kinderen: Agentieve Participatie in Protestantse Contexten in Nederland) van Lydia van Leersum-Bekebrede.
