Dit jaar vieren we het grote jubileum van de geloofsbelijdenis van Nicea. Die bestaat in juni 2025 maar liefst 1.700 jaar en is van grote waarde voor ontelbaar veel kerken en christenen in de hele wereld. Ze biedt overzicht en richting. Wat maakt deze belijdenis ook interessant voor evangelische kerken en christenen?
De kerk van alle tijden en alle eeuwen kent een aantal belijdenissen. Deze belijdenissen stammen uit de eerste eeuwen. De oudste kun je al vinden in de Bijbel, in Filippenzen 2 (vers 6-10). Daarna volgt de apostolische geloofsbelijdenis die het bekendst is. Deze belijdenis is rond 170 na Christus geschreven door Irenaus en veel later definitief vastgesteld als belijdenisgeschrift.
In hoofd en hart gegrift
Dit jaar is het grote jubileum van de geloofsbelijdenis van Nicea, uit 325. Ik herinner me hoe ik als kind in mijn kerk afwisselend de Apostolische Geloofsbelijdenis hoorde en die van Nicea. Beide zitten in mijn hoofd en hart gegrift. Dat geldt vast niet voor alle christenen. In veel evangelische gemeentes zijn deze belijdenissen bijvoorbeeld veel minder bekend, al zal de Apostolische belijdenis misschien weleens worden voorgelezen.
Zoeken naar antwoord
Waarom zijn zulke belijdenissen belangrijk? Ze zijn ontstaan in een worsteling om de waarheid. Wat geloven we over God, Jezus, de Heilige Geest? Vaak waren er verschillende meningen en stromingen en zocht de kerk naar een antwoord. Een antwoord dat recht doet aan de Bijbelse bronnen en aan de ontwikkeling van de prediking en alle theologie daarna.
Heftige strijd
Meestal gingen die verschillende meningen gepaard met heftige strijd: zo niet, zo wel. Hoe leidt de Geest in dat alles? Telkens weer zoekt de kerk naar een goede verwoording van het heil met het oog op de tijd. Dat heet ‘dogmatiek’. Ik heb dat vak destijds gestudeerd en als ik dat vertel, kijken mensen me meewarig aan. Dogmatiek? Dat is ‘dogmatisch’ en dus niet in orde, strak, streng, vol ‘leerregels’. Ik verwijs dan altijd naar C.S. Lewis die over de dogmatiek zei, dat het vak een landkaart is van het christelijk geloof.
De weg vinden
Dogma’s en geloofsbelijdenissen helpen je de weg te vinden in de vele vragen van geloof en leven. Ze bieden overzicht en richting. Ze zijn ook niet in beton gegoten. Iedere generatie zoekt weer een eigen weg en manier om geloof te verwoorden en door te geven. Zo groeit de landkaart.
Zelf op weg gaan
Soms blijken wegen niet te kloppen en zijn er aanpassingen nodig. Maar wil je werkelijk weten hoe het land eruit ziet, zegt Lewis erbij, dan moet je zelf op weg gaan en God ontmoeten. De landkaart helpt je alleen om je te oriënteren en mogelijke dwaalwegen te vermijden.
Eenheid
Waar ging het om bij Nicea? Het christendom was enorm gegroeid. Schattingen luiden van 2 miljoen naar 30 miljoen tussen 250 en 350 na Christus. Constantijn, de keizer, verbood het christendom niet langer. Mede omdat hij wel zag dat hij de eenheid in het rijk moest dienen en zo’n grote christelijke groepering niet langer kon verbieden en vervolgen. Sterker nog: hij bekeerde zich tot het christendom.
Verbindende belijdenis nodig
Maar ook het christendom was in die tijd niet één van zin. Ook toen waren er al allerlei stromingen en discussies - onder andere over wie Jezus is. In het buitenverblijf van Constantijn in Nicea werd daarom een grote conferentie georganiseerd om een verbindende belijdenis op te stellen. Die van Nicea dus.
Kern
Ik herinner me nog hoe indrukwekkend ik het als kind al vond en nu nog vind om deze woorden te horen: ‘Jezus is God uit God, Licht uit Licht, geboren, niet gemaakt, van eenzelfde Wezen als de Vader’. Die woorden vormen - zo leerde ik later - precies de kern: Jezus is één met de Vader, Hij is God. Niet een mens, die later vergoddelijkt is, maar God zelf, vleesgeworden, mensgeworden. Wat staat daarmee op het spel? Dat wij onszelf niet redden. Onze redding komt niet uit de mensheid, maar komt uit en van God, die inbreekt in onze wereld en werkelijkheid.
Bij elkaar houden
Dat Jezus God én mens is, is in de geschiedenis van de theologie altijd een belangrijk thema gebleven. Geen theoretische kwestie, maar eentje die van betekenis is voor de praktijk van geloof en leven. Soms werd Jezus zó goddelijk beschreven en geschilderd dat zijn mens-zijn buiten beeld raakte. Soms werd Hij zó mens onder de mensen, dat Hij niet langer verschilde van andere bijzondere mensen. Nicea is een poging om beide bij elkaar te houden, maar door de discussies van toen ligt de nadruk wel op de eeuwige goddelijkheid van Jezus.
Interessante feiten
Nog een paar andere interessante feiten over Nicea: de datum waarop Pasen wordt gevierd (eerste zondag na de eerste volle maan in de lente) werd daar vastgesteld. Verder werd uitgesproken dat we op zondag niet knielen, want het is de opstandingsdag.
Waarom is Nicea ook relevant voor de evangelische beweging?
De evangelische beweging is niet uit de lucht komen vallen. Alle ‘bewegingen’ in de kerk zijn een reactie op wat er gaande is in de ‘gevestigde’ kerken en traditie. Dat geldt ook voor de evangelische beweging. De ‘herontdekking’ in deze beweging van een levende relatie met Christus, het belang van de Bijbel, de nadruk op evangelisatie - het droeg allemaal bij aan deze vernieuwingsbeweging binnen en naast de gevestigde kerk en dat is belangrijk om te beseffen.
Verbonden met christenen uit alle eeuwen
Als je weet hebt van je eigen geschiedenis en die van je kerk ontdek je dat het geloof daar niet begint. Het kent een eeuwenlange traditie en is diepdoordacht. Nicea kan een tekst van herkenning zijn: ja, dat wat toen gezegd is, dat geloof ik ook. Ik sta op de schouders van een lange traditie en ben verbonden met christenen uit alle eeuwen. Dat maakt bescheiden en tegelijk vrijmoedig. En als we dan dit jaar ‘Nicea’ herdenken, doen we dat over kerkmuren heen, sámen. Laten we dit jaar in zoveel mogelijk denominaties (opnieuw) spreken en preken over Jezus, God uit God, Licht uit Licht - die omwille van ons mensen en ons behoud mens werd.
Meer weten?
· Je leest de tekst van de geloofsbelijdenis van Nicea hier. https://nl.wikipedia.org/wiki/Geloofsbelijdenis_van_Nicea-Constantinopel
· Lees het blog over de geloofsbelijdenis van de Protestantse Kerk Nederland. https://protestantsekerk.nl/verdieping/waar-gaat-de-geloofsbelijdenis-van-nicea-over/
· Download gratis de verdiepende brochure. https://www.oecumene.nl/nieuws/2024/11/zeventien-eeuwen-concilie-van-nicea-samen-beraden-samen-geloven-samen-vieren-door-peter-nissen/
· Kom naar een van de Nicea-activiteiten in mei en juni van de Raad van Kerken. https://www.raadvankerken.nl/nicea-2025/
Beeld: Koos van Noppen