Wat maakt dat jongeren zich al dan niet aangetrokken voelen tot een kerk en het christelijk geloof? In de afgelopen decennia werd hiernaar rgelmatig onderzoek gedaan. Het onderzoek Growing Young is daar één van en wist al diverse jeugdwerkorganisaties en geloofsgemeenschappen te bereiken en bewegen. Dit Amerikaanse onderzoek biedt ook waardevolle lessen voor de Nederlandse kerk. Daarom werkt MissieNederland - in samenwerking met KokBoekencentrum en de auteurs Sabine van der Heijden, Vincenza La Porta en Jan Wolsheimer - aan een boekpublicatie: Samen Jong. Een boek waarin we kijken naar de uitkomsten van het onderzoek, een Bijbelse reflectie daarop geven en verhalen delen uit de Nederlandse context. Maar wat maakt dat zoveel Nederlanders enthousiast zijn over dit onderzoek? Anko Oussoren van Kerkpunt schreef eerder een artikel over het onderzoek Growing Young:
Wat hebben kerken nodig om aantrekkelijk te zijn voor jongeren? ‘Growing Young’ is een Amerikaans onderzoek naar wat kenmerkend is voor geloofsgemeenschappen met actief betrokken jongeren tussen de 15 en 29 jaar. Dit artikel vat het onderzoek samen, met daarbij de reacties van een aantal Nederlandse jongeren.
Wat als eerste opvalt, is dat de aantrekkingskracht van een kerk niet per se te maken heeft met de omvang van een gemeenschap. Ook de gemiddelde leeftijd van gemeenteleden heeft geen beslissende stem. Je kunt zelfs de enige jongere in een gemeente zijn en je thuis voelen. Ook de ligging van de kerk (platteland of stad) en het karakter (traditioneel of hip), het budget en zelfs de liturgie zijn niet de belangrijkste factoren. Aansluiten bij de belevingswereld van jongeren, goede muziek en een hippe spreker kunnen bijdragen om aantrekkelijk over te komen, maar zijn niet essentieel voor jongeren om betrokken te blijven. Essentieel zijn volgens de onderzoekers van Growing Young zes kenmerken die niet los van elkaar kunnen worden gezien. Hieronder worden de zes kenmerken beschreven. Ik heb negen jongeren in Nederland gevraagd op deze kenmerken te reageren. Hoe kijken zij naar de zes principes van Growing Young? Wat herkennen ze, wat niet en welke kenmerken zijn voor hen de belangrijkste?
Geef leiderschap door
Leiders moeten niet alles zelf willen doen. Jongeren hebben talenten die Gods koninkrijk zichtbaarder, mooier en rijker maken. Jongeren willen niet alleen consumeren, maar ook meedoen. Durf jongeren dan ook verantwoordelijkheid te geven. Geef ze de ruimte, zodat ze hun kwaliteiten kunnen ontwikkelen en zich kunnen inzetten. Essentieel daarbij is dat we jongeren goed begeleiden. De onderzoekers gebruiken het voorbeeld van ouders die de autosleutels aan hun kind geven nadat het zijn rijbewijs heeft behaald. Het kind krijgt waardering en verantwoordelijkheid, maar dat rijbewijs kreeg het niet zomaar. Het heeft eerst leren rijden.
De jongeren die ik heb gesproken, samen met Martine Versteeg, geven aan dat ze inderdaad uitgedaagd en begeleid willen worden om dingen op te pakken die echt bijdragen aan de gemeenschap. “Ik denk dat verantwoordelijkheid geven werkt om ons bij de kerk betrokken te houden.” Jongeren willen daarbij volop meedoen, ook in taken die normaal gesproken zijn weggelegd voor leiders. “Door jongeren verantwoordelijkheid te geven zorg je ervoor dat ze actief betrokken zijn binnen de kerk. Hierdoor zet je jongeren in een positief licht, dit zorgt voor meer empathie bij de rest van de gemeente.” Dit betekent dat we ons niet moeten richten op taken, maar op jongeren die kunnen groeien in leiderschap.
Inleven in jongeren
Heb empathie voor de jongeren en begrijp en waardeer jongeren. Wees op de hoogte van wat er vandaag speelt. Houd van ze en weet wat een jongere persoonlijk bezighoudt. Probeer te begrijpen wat het betekent om vandaag jong te zijn. Verplaats je in het leven van jongeren in plaats van hun leefwereld te veroordelen en te bekritiseren. Dit betekent niet dat je het met alles eens moet zijn, maar ga vooral met jongeren in gesprek.
Gevraagd naar dit kenmerk, reageren jongeren wisselend. “Het klinkt alsof we het enorm slecht hebben. Alsof er een inzamelingsactie voor ons gestart zou moeten worden.” Voor jongeren is het vanzelfsprekend dat iedereen een andere manier van leven heeft. En dat betekent dus ook dat er ruimte is om de dingen anders te doen. Maar er zijn ook jongeren die dit kenmerk belangrijk vinden en het niet zien in hun eigen gemeente. “Het houden van en begrijpen is belangrijk, maar dit vraagt veel van ouderen. Voor jongeren is het vaak lastig te verwoorden waar de kern zit.” “Mijn gemeente is niet echt ‘jongerenproof’, ze snappen de taal en de leefwereld niet.” Wat daarbij benadrukt wordt, is dat vooral het persoonlijk contact belangrijk is. “Het is goed om op de hoogte te zijn van wat jongeren bezighoudt, maar dan wel echt persoonlijk. Niet alleen een theoretische gedachte van wat zoal speelt voor de ‘gemiddelde’ jongere.”
Zet Jezus en zijn boodschap centraal
Als kerk mogen we Jezus en wat Hij zegt en doet centraal zetten. Dit betekent dat de focus minder ligt op abstracte dogma’s, formules en formulieren of op de traditie van de kerk. We mogen jongeren inwijden in een leven waarin Jezus en zijn boodschap centraal staan. Dit betekent niet dat de boodschap voor jongeren versmald of versimpeld moet worden. Jongeren willen geen geloof als ticket om in de hemel te komen. Ook willen jongeren niet dat het evangelie versmald wordt tot ‘zorg goed voor je naaste, want dan zal God voor jou zorgen’. Of ‘leef moreel een goed leven, want dan is God er als je Hem nodig hebt’.
Jongeren willen dat het evangelie impact heeft in het hier en nu. Jongeren verlangen ernaar door het evangelie te worden aangesproken. Dat de boodschap zo wordt verbeeld én verwoord dat die aansluit bij het dagelijks leven. “Het gaat er daarbij niet om het evangelie op een simplistische manier te verpakken, maar je moet worden meegenomen. Als er veel woorden worden gebruikt en het abstract is, dan haak ik af.” Jongeren zitten dan ook niet te wachten op mooie succesverhalen. “Ik wil een goed (theologisch) onderbouwd verhaal waar ik wat mee kan.”
Werk aan een warme gemeenschap
Werk als kerk bewust aan een cultuur waarin men op elkaar betrokken is. Een warme gemeenschap waar jongeren zich gezien weten. Jongeren willen zich welkom voelen. Ze willen de ruimte om zichzelf te zijn en willen contact met andere generaties. Relaties zijn daarin belangrijker dan activiteiten. En binnen die relaties willen jongeren ook hun moeite, twijfel, ongeloof kunnen delen. Kerken worden uitgedaagd om vooral te investeren in vriendschappen, met leeftijdgenoten en daarnaast ook met gemeenteleden van andere leeftijden.
De jongeren geven aan dat ze dit kenmerk het belangrijkst vinden. “De gemeente als een plek waar je mag zijn zoals je bent en waar ontmoetingen plaatsvinden.” “Waar je je maskers kunt afzetten, ‘echt’ bent met elkaar, kwetsbaar durft te zijn en goede relaties met elkaar hebt.” Je gezien weten en aangesproken worden blijken cruciaal te zijn. Als dit ervaren wordt, dan kun je zelfs de enige jongere in een gemeente zijn en de gemeente toch als een warme gemeenschap ervaren. “Ik had geen leeftijdgenoten in mijn gemeente, maar toch voelde ik mij verbonden. Ik werd gezien en aangesproken.” Andere jongeren geven aan dat ze dit juist missen. “In plaats van deel te zijn, voelt het alsof ik los van de gemeente sta.” Of zoals een jongere zei: “Ik heb nu in meerdere gemeentes meegemaakt dat niet de moeite wordt genomen om ‘ons’ aan te spreken. In contact komen met andere generaties is heel moeilijk. Vaak zijn mensen ook verbitterd door de krimpende kerk, ‘jongeren komen er toch niet meer’, en als je dan de enige jongere bent, is dat knap lastig.”
Geef de jeugd (en gezinnen) in alles prioriteit
Dit blijkt het meest doorslaggevende kenmerk te zijn. Wanneer dit kenmerk ontbreekt, dan vergrijst de kerk. Voorkom dat het jeugdwerk geïsoleerd raakt van het gemeenteleven als geheel. Het jeugdwerk mag geen eiland zijn. Kies er als kerk bewust voor om jongeren en hun leefwereld centraal te zetten. Bekijk alle aspecten van gemeente-zijn vanuit jongeren. Als jongeren ervaren dat ze gewaardeerd worden en er aandacht is voor hen is, heeft dit een enorme uitwerking op de rest van de gemeente. Zoek naar creatieve manieren om hen te ondersteunen en hen te betrekken bij elk facet van de gemeenschap. Ouderen worden daarbij niet vergeten, maar de focus is erop gericht om generaties met elkaar te verbinden. Automatisch komen daarbij ook de ouders van de jongeren in beeld, omdat zij de meeste invloed op hen uitoefenen. Ondersteun ouders in de (geloofs)opvoeding, maar ook in hun huwelijk. Werk aan een cultuur waarin jongeren en hun gezinnen prioriteit hebben in visie, budget, werkers in de kerk en organisatie.
Jongeren zelf reageren wisselend op dit kenmerk. “Dat prioriteit geven stuit mij tegen de borst. Ouderen zijn niet minder belangrijk. Het is mooi dat er rekening met ons wordt gehouden, maar we moeten niet doorslaan.” Jongeren kunnen de veelkleurigheid begrijpen en waarderen. “We willen een eerlijke kans krijgen, alleen het moet niet zo zijn dat andere mensen dus minder aandacht krijgen.” Jongeren willen geen voorkeursbehandeling, maar wel dat er in alles rekening met hen wordt gehouden. “Juist het gevoel dat er voor mij plaats is in de gemeente, dat ik gewenst ben én nodig ben, spreekt mij aan.”
Enkele jongeren zeggen dat het soms lijkt alsof er vooral prioriteit wordt gegeven aan volwassenen. De aandacht voor de jeugd lijkt zich te beperken tot activiteiten voor jongeren, jeugddiensten en een kindermoment tijdens de kerkdienst. “Het voelt alsof we, naast alles wat normaal is, af en toe ook nog wat voor de jeugd doen.”
Wees relevant voor anderen
Focus als kerk niet op de zondagse eredienst, maar richt je op de samenleving waarin jongeren leven. Kerken die de wereld buiten de kerkmuren willen houden en haar veroordelen, worden door jongeren als vermoeiend ervaren. Jongeren willen betrokken zijn bij een gemeenschap die openstaat voor anderen en de cultuur waarin we leven. Waarin ruimte is voor de dialoog. Iedereen moet welkom zijn en de kerkelijke gemeenschap zou een weerspiegeling moeten zijn van de samenleving in de lokale context. Geloof is voor jongeren niet iets abstracts waarin alles is vastgelegd. Ze willen ontdekken wie ze zijn, waar ze bij willen horen, waar hun hart ligt en hoe ze dit het beste kunnen vormgeven in het dagelijks leven. Gezamenlijke missionaire/diaconale activiteiten (zowel dichtbij als ver weg) dragen daaraan nadrukkelijk bij.
Aan de ene kant geven jongeren aan dat ‘relevant willen zijn voor de samenleving’ essentieel is. “Een cultuur waar alleen maar geconsumeerd wordt, is voor ons niet aantrekkelijk.” “Ik ben lid van een gemeente waar heel veel aandacht is voor de wijk. Dit vind ik leuk en belangrijk. Hierdoor weet ik dat de gemeente meent wat ze zegt.” Aan de andere kant snappen ze dat bepaalde activiteiten veel tijd en inzet vragen, wat volgens hen vaak niet haalbaar is. “Ik doe niet zoveel, al zou ik wel meer kunnen, maar in de gemeente is het soms gewoon ook lastig.” Er wordt bij gezegd: “Ja, we zien dat het lastig is om de kerk in beweging te krijgen, maar als mijn kerk meer relevant zou zijn voor haar omgeving zouden mijn waardering en enthousiasme echt wel groter worden.”
Een van de jongeren benadrukt dat het voor hem ook belangrijk is dat zijn geloof handen en voeten krijgt in het dagelijks leven. “Het is belangrijk dat je geleerd wordt hoe je je kunt opstellen richting anders- of niet-gelovigen. Van sommige aspecten van geloof had ik nooit kunnen denken dat er discussie over mogelijk was, totdat ik er met mensen van buiten de kerk over sprak. Als dit meer aandacht krijgt, dan wordt het minder een individuele zoektocht en meer een gesprek met elkaar.”
Cultuurverandering
Door te focussen op deze zes kenmerken, kan een gemeenschap ontstaan die aantrekkelijk is voor jongeren (en ouderen). De antwoorden van jongeren laten zien dat persoonlijke relaties waarin ze zich gezien weten cruciaal zijn, maar ook dat ze verantwoordelijkheid willen en kunnen dragen als ze op basis van hun kwaliteiten worden ingezet. De kerkdienst speelt daarin voor jongeren overigens geen essentiële rol en als de kerkdienst wel genoemd wordt, wordt de muziek vaker genoemd dan de preek. De kracht van Growing Young is dat het jeugdwerk niet gezien wordt als eiland, maar dat het gaat om heel de gemeente waarin men concreet werk maakt van verbondenheid. Juist in alles aandacht geven aan jongeren leidt ertoe dat ouderen meer tot hun recht komen. Ze bloeien en genieten van het enthousiasme van jongeren. Jongeren willen echt onderdeel zijn van de gemeente. Een deel van de jongeren wil daarbij uitgedaagd en begeleid worden om dingen op te pakken die bijdragen aan de gemeenschap zelf. En juist actieve jongeren zorgen voor een sneeuwbaleffect. Jongeren activeren elkaar.
Wat mij aanspreekt is dat Growing Young niet het zoveelste Amerikaans handboek of stappenplan is waarin staat wat je wel en niet zou moeten doen en jongeren gezien worden als objecten. Wel legt het een aantal essentiële principes bloot die kenmerkend zouden zijn voor een christelijke gemeenschap. En juist de samenhang in gemeenschappen staat onder druk. Jongeren geven aan dat ze niks hebben met de gemeenschap. Ze zijn daarin niet de enige: het lijkt kenmerkend te zijn voor vele gemeenschappen. We redden het niet door jongeren de notie van gemeenschappelijkheid te onderwijzen. Het enige wat vruchtbaar werkt is door het als ouderen voor te leven.
Growing Young vraagt om een cultuurverandering waarin we in alles rekening houden met jongeren. Het vraagt om een gemeenschap waarin we ons richten op persoonlijke relaties en betrokkenheid. Zijn we hiertoe bereid? Wat mag het ons kosten? Het vergt moed. Het gaat niet vanzelf, maar ik wil me graag laten uitdagen!
Thema: Samen Jong
Dit artikel hoort bij het thema 'Samen Jong'. Ontdek meer artikelen en mogelijkheden om met jouw christelijke geloofsgemeenschap of community een volgende stap te zetten richting een kerk met álle generaties.
Over Anko Oussoren
Anko Oussoren is jeugdwerkadviseur bij Kerkpunt, de fusieorganisatie van de Nederlands Gereformeerde Toerusting en Praktijkcentrum. Daarnaast is hij werkzaam als jeugdwerker in zijn eigen gemeente in Hardinxveld-Giessendam. Dit artikel werd met toestemming overgenomen van Kerkpunt.
