Ondersteuning van mantelzorgers

Praktijkvoorbeeld

Ada is een ongehuwde vrouw van 30 jaar. Ze werkt als secretaresse bij een klein bedrijf en heeft het redelijk naar haar zin. Ze wil wel wat anders maar weet niet goed wat. Het is nu ook niet de tijd om te veranderen. Haar moeder is ernstig ziek. Longkanker. Het is altijd een flinke vrouw geweest maar ze kan nu steeds minder goed voor het huishouden zorgen. Haar vader is een aantal jaren geleden plotseling aan een hartinfarct overleden. Ada houdt veel van haar moeder en heeft verdriet om de steeds erger wordende ziekte. Ze gaat zoveel mogelijk naar haar moeder om te helpen. Dan is ze druk in de weer met de stofzuiger en de zeemlap. Haar moeder zegt wel eens: "Kom toch eens gezellig bij me zitten", maar dat kan Ada moeilijk, ze heeft het gevoel dat ze iets moet doen.

De laatste maanden betrapt ze zichzelf op boze gedachten. Ze heeft twee zussen en een broer. De zussen zijn beiden getrouwd en hebben een jong gezin met opgroeiende kinderen. Ze komen ook wel bij moeder maar doen weinig voor haar. Tenminste, in de ogen van Ada. Diep in haar hart vindt ze hen egoïstisch. Ada begint zo langzamerhand een norse vrouw te worden. Ze wil het voor zichzelf niet toegeven, maar eigenlijk is ze jaloers op haar zussen die in haar ogen vrolijk verder leven. In de kerk huilt ze veel, vooral tijdens het zingen van psalmen: “Maar de Heer zal uitkomst geven…”. Ze wil het wel geloven maar kan het zo moeilijk.

Kenmerken van mantelzorgers

Een arts met veel ervaring in de psychogeriatrie vertelde eens hoe hij bij een huisbezoek aan een bejaard echtpaar vaak in een oogopslag de diagnose kan stellen. De blozende, fris ogende helft van het echtpaar is meestal de demente; de bleke, afgetobde helft de overbelaste, 'gezonde partner'.

Problematiek

Mantelzorgers kunnen met de volgende problemen kampen:
• Psychische/emotionele problemen:
- Tegenstrijdige gevoelens, zoals de zorg voor je vrouw tegenover de zorg voor jezelf, de angst tegenover de hoop, et cetera.
- Pijn en verdriet om het lijden van de ander en om het verlies van wat je samen had.
- Het niet willen en kunnen accepteren van ziekte van de ander

• Sociale problemen:
- Isolement door het intensieve zorgen.
- Teleurstelling in de omgeving, bijvoorbeeld omdat te weinig steun en medeleven worden ervaren van vrienden, gemeenteleden

• Lichamelijke problemen:
Wanneer de zorg langdurig is, komt het in eenderde tot de helft van de situaties voor dat mantelzorgers zelf klachten krijgen met hun gezondheid.

• Geestelijke problemen
Vragen naar God rond ziekte en lijden.

•Financiële problemen
Niet alle kosten worden vergoed. Er moet bijvoorbeeld een eigen bijdrage voor thuiszorg betaald worden.

Het zich bewust worden van de moeilijkheden van mantelzorgers is een eerste stap tot het kunnen bieden van een meelevend hart, een luisterend oor, een verstandige raad en een helpende hand.

Contact met mantelzorgers

Het is vanzelfsprekend dat een christelijke gemeente geen ondersteuning kan bieden aan mantelzorgers als er niets over bekend is bij de gemeenteleden.

Stap 1: Inventariseren
Daarom is een eerste stap: Wie zijn de verzorgende familieleden in onze gemeente? Maak eens een lijstje namen en praat erover met anderen, dan zult u zien dat het er vaak meer zijn dan u denkt.

Stap 2: Kennismaken
Een tweede stap is kennismaken: bekend worden met de mensen om wie het gaat. Wat doen ze, hoe lang al? Hoe houden ze het vol, wat zijn hun zorgen, wat denken ze over hun situatie, wat ervaren ze (emotioneel en geestelijk)? De problemen die hierboven genoemd zijn kunnen als aandachtsgebieden voor een gesprek dienen. Wanneer er een lijstje met namen bekend is, kunnen er bezoeken afgelegd worden. Doel van kennismakingsgesprek is het bekend worden met de mantelzorgers en hen laten weten dat de gemeente hen waar mogelijk wil helpen en ondersteunen.

Stap 3: Waar kunnen we ondersteunen?
Een derde stap is: wat kunnen en willen we als gemeente(leden) voor deze broeders en zusters betekenen? De ervaringen die tijdens de verschillende kennismakingsbezoeken worden opgedaan moeten leiden tot beleid voor de gemeente. Binnen de diaconale werkgroep kan besproken wat de taak voor de gemeente kan zijn en wie deze gaat uitvoeren (let op verschillende gaven van gemeenteleden).

Dit ontslaat gemeenteleden nooit van de persoonlijke verantwoordelijkheid zelf eens concreet aandacht te geven aan de persoon van de zorgende familie. Vaak worden er kaartjes gestuurd naar zieken. Waarom niet eens een kaartje apart naar hen die hen verzorgen? Ziekenbezoek wordt regelmatig afgelegd. Een idee is ook om aan de mantelzorger te vragen: "Hoe gaat het nu met u/? Hoe gaat u hiermee om?” Tip: schrijf dit idee eens in het gemeenteblad.

Vormen van steun

De diakenen kunnen steun geven, maar er kan ook voor bepaalde vormen van ondersteuning gezocht worden onder gemeenteleden die hiervoor specifieke gaven hebben zoals goed kunnen luisteren (vooral tussen de regels door), durven doorvragen, makkelijk vertrouwen geven en ontvangen.

• Emotionele steun:
- Luisteren: Fungeren als klankbord of praatpaal. Luisteren kun je passief doen, gewoon letterlijk luisteren naar wat er gezegd wordt. Bijvoorbeeld: Hoe gaat het met u? Oh, goed hoor. Dan kun je zeggen: Fijn dat het goed gaat. Ook kun je zeggen (wanneer je luistert naar de klank van de stem, let op de taal van het lichaam): Het klinkt niet zo vrolijk of U ziet er moe uit, gaat het echt wel zo goed? Een kleine opmerking als het lijkt me niet makkelijk voor u, kan al veel losmaken bij mensen.
- Invoelen van de situatie: De ene mens heeft meer invoelend vermogen dan de ander. Hoe open je staat voor de ander is ook afhankelijk van hoe je jezelf voelt en wat je zelf meemaakt. Wanneer we moe zijn, zelf labiel of verdrietig, zullen we minder in staat zijn in te voelen en ons actief te verplaatsen in de leefwereld van de ander. Hoe kunt u uw begrip laten blijken? Bijvoorbeeld: Als ik me uw situatie voorstel dan zou ik het zwaar vinden om dag in dag uit de zorg voor mijn moeder mee te dragen. Of simpel: Dat lijkt me erg verdrietig, zwaar, ontmoedigend voor je.
-Doorvragen: Bijvoorbeeld: Wat is er moeilijk, wat maakt het zwaar? Waar twijfelt u aan? Wat maakt u bang? Ook: Wat zou u steun geven? Wat zou u graag willen?
- Waardering laten blijken: Er wordt behoorlijk onderschat hoe zwaar de zorg voor familieleden kan zijn. Meeleven en waardering laten blijken voor dat wat iemand opbrengt, bemoedigt! I heb er respect voor dat u zo trouw uw man bezoekt in de instelling. Het is best een hele investering om zo vaak je moeder te helpen. Wat goed dat je het doet!

• Geestelijke steun
- Gebed: Persoonlijk en binnen de gemeente. Als christenen worden we opgeroepen tot gebed. Vaak hoor je mensen zeggen: Er is niets aan te doen, het enige is dat we nog kunnen bidden. Bidden als laatste redmiddel. Het gebed is echter een eerste krachtig middel voor hulp, steun en genezing. Het is belangrijk aan de mantelverzorger te vragen: Waar wilt u dat we voor bidden? Persoonlijk en binnen de samenkomsten van de gemeente kunnen de noden en de concrete namen van de mantelzorgers worden voorgelegd aan de Hemelse Vader. Bidden is niet vrijblijvend. Wanneer je voor iemand bidt, betekent dit ook dat je ingeschakeld wordt. We kunnen niet bidden om troost of hulp voor iemand, zonder daar zelf voor ingeschakeld te willen worden. God laat Zijn liefde vaak door ons heen aan anderen zien.
- Luisteren naar geloofsmoeilijkheden: open luisteren en mensen uit te laten spreken is een waardevolle steun. De vrienden van Job hielden hele redevoeringen over de oorzaak van het lijden. Weinig troostvol. Toch waren ze ook in staat om 7 dagen en 7 nachten stil bij hem te zijn, toen zij zagen dat zijn verdriet groot was!

• Praktische steun
- Huishoudelijke ondersteuning: de was meenemen naar huis, strijken, eten koken, het schoonmaken van het huis, boodschappen doen, medicijnen halen, tuin verzorgen.
- Indien van toepassing zorg voor kinderen (oppassen; vervoer naar clubs, etc.).
- Begeleiden naar instellingen of doktersbezoek.
- Als gastgezin fungeren (bijvoorbeeld voor een gehandicapt kind).
- Helpen bij lichamelijke verzorging, waken/aanwezig zijn ’s nachts.

Vorm een team, draag zorg voor een rooster en maak concrete afspraken.

• Financiële steun
- De diaconie kan vragen naar financiële problemen of grote onkosten. Mogelijk kan daarin een concrete bijdrage geleverd worden.
- Helpen bij opsporen van subsidievormen en vergoedingen: dit vraagt veel energie van familieleden. Het kan wellicht door iemand uit de gemeente overgenomen worden.

Tot slot

Er zijn enkele ideeën aangereikt. Iedere situatie is anders. Wanneer we in liefde met elkaar meeleven worden we ook creatief! Het inleidende verhaal van Ada kunt u gebruiken als casus in uw diaconale overleg. Bespreek samen de volgende vragen

1. Welk probleem heeft Ada?
2. Wat heeft Ada nodig?
3. Wat zou u/de gemeente voor haar kunnen betekenen?

Eerder gepubliceerd in de Werkmap Kerk in Uitvoering-Diaconaat van de EA.
© Evangelische Alliantie