Duidelijk is dat emoties een grote rol spelen. Sommigen zijn bang en durven nauwelijks meer naar de winkel of contact te hebben met andere mensen. Anderen zijn kwaad op de maatregelen en reageren dat af op hun omgeving. En zoals we weten, als we hoog in onze emotie zitten, dan is het lastig om nuchter na te denken.
Binnen de kerken is er een soort verlegenheid hoe hiermee om te gaan. Was het aan het begin van de pandemie nog de vraag hoe we de de crisis moesten duiden (onder andere verwoord in een boek van N.T. Wright), nu speelt meer de heftigheid van de emoties bij beide kampen. De mensen die kritisch zijn en achter de pandemie kijken, worden snel weggezet als complotdenkers, terwijl de partij die het overheidsbeleid verdedigt wordt bestempeld als makke schapen. Het is duidelijk dat dit een open debat niet bevordert. Hoe moet je daar als leiding van een gemeente mee omgaan? Moet je het maar laten gaan in de hoop dat het vanzelf overgaat, of moet je het adresseren? Beide mogelijkheden zijn niet zonder risico. Hopen dat het overgaat bergt het risico in zich dat mensen vaster komen te zitten in hun eigen gelijk, wat op een gegeven moment toch tot ontploffing zal leiden. Adresseren heeft het gevaar in zich, dat meningen verder escaleren. Is er een manier om met elkaar in gesprek te gaan, zodat de verbinding blijft bestaan en er tegelijk ook ruimte is voor diversiteit?
Voor de leiding van een gemeente is het heel belangrijk om een gesprek op een goede manier aan te gaan. Naïef in debat gaan is een garantie voor escalatie. Hieronder beschrijf ik een proces dat gedegen is onderzocht en toegepast wordt door Netwerk Vredestichters. Het is gebaseerd op het werk van Richard Blackburn, directeur van het Lombard Mennonite Peace Center. We geloven dat een extern begeleider noodzakelijk is in dit soort explosieve situaties.
Conflicten en geloof
Onze ervaring als Netwerk Vredestichters leert dat het verschil van inzicht, of de ruzie, of het conflict, eigenlijk nooit te maken heeft met een theologische visie. Het zijn voornamelijk persoonlijkheden die elkaar dwars zitten. Natuurlijk zitten daar theologische visies onder, maar de verwijdering ontstaat niet op dat punt.
Paulus schrijft in Filippenzen 2 vers 1: 'Als er dan enige bemoediging is in Christus, als er enige troost is van de liefde, als er enige gemeenschap is van de Geest, als er enige innige gevoelens en ontfermingen zijn...’ (Herziene Statenvertaling). Je hoeft het dus niet in alles met elkaar eens te zijn, je hoeft niet voor honderd procent liefde te voelen voor je broeder of zuster, een beetje van Christus en de Geest is al voldoende.
Nog een gedachte over het begrip vergeving. In christelijke gemeenschappen kan soms de neiging zijn om problemen op te lossen door degene die gekwetst is te vragen vergeving te schenken. De ervaring leert dat zoiets een riskante vraag is. Degene die vergeving vraagt neemt in het besef van de gekwetste niet echt verantwoordelijkheid voor wat hij heeft aangericht en dus kan er moeilijk vergeving worden geschonken. Of degene die gekwetst is schenkt maar gauw vergeving, soms onder druk van de leiding, in de hoop dat het probleem dan over is. Onze ervaring is dus dat we voorzichtig moeten zijn, Te snel vergeven leidt niet tot voldoende herstel, waardoor later problemen opnieuw naar boven zullen komen.
Ideale proces
Hieronder beschrijf ik het ideale proces zoals dat in mijn ogen nodig is om op een goede manier tot een oplossing te komen met betrekking tot verdeeldheid. In deze omschrijving wordt geen rekening gehouden met de huidige maatregelen, waardoor fysiek samenkomen tijdelijk niet mogelijk is. Een aantal stappen uit deze omschrijving kunnen het beste fysiek plaatsvinden, waardoor deze pas mogelijk zijn wanneer de maatregelen versoepeld worden. Andere stappen kunnen al eerder genomen worden.
1. Afspraken maken met de leiding van de gemeente
Het voorgestelde proces bespreken met de gehele leiding en commitment verzekeren. Als de leiding onvoldoende stevig is en onvoldoende gemotiveerd voor het proces is het niet verstandig om aan een dergelijk proces te beginnen. Als er binnen de leiding significante meningsverschillen bestaan zullen die eerst aangepakt moeten worden. Afspraken rondom het proces behelzen tijd en tarieven. Ook wordt gesproken over de communicatie naar de gemeente.
2. Enquête
Het is belangrijk een enquête te houden om een beeld te vormen hoe er in de gemeente over deze zaken wordt gedacht. (Deze enquete, toegespitst op de corona-polarisatie moet nog ontwikkeld worden.) Behalve het feit dat mensen via de enquete de gelegenheid krijgen om hun mening te geven, geeft het de leiding ook inzicht hoe de verhoudingen liggen binnen de gemeente.
3. Introductie over de houding en het gedrag dat nodig is om op een goede manier een gesprek te voeren
In deze introductie zal in eerste instantie ingegaan worden op rol van emoties. Een constructief debat kan alleen gevoerd worden als mensen in staat zijn om hun eigen emoties te herkennen en weten daarmee om te gaan. Natuurlijk speelt een begeleider een belangrijke rol om dit on goede banen te leiden, maar als mensen niet herkennen wat er met hen gebeurt, dan kunnen ze zichzelf niet in toom houden. Er zal een appèl gedaan worden op het zelfreflectief vermogen.
Ik wil in dit verband twee bijbelgedeelten aanreiken die kunnen helpen om op een goede manier met elkaar om te gaan. De eerste is Jakobus 4 vers 1-3:
Vanwaar al die strijd en al die conflicten in uw midden? Vloeien ze hier niet uit voort: uit uw hartstochten, die in alle delen van uw lichaam strijd voeren? U verlangt naar iets en krijgt het niet. U benijdt anderen en beijvert u om dingen te bemachtigen en kunt ze niet krijgen. U maakt ruzie en voert strijd, maar u krijgt niet, omdat u niet bidt. U bidt wel, maar u ontvangt niet, omdat u verkeerd bidt, met het doel het in uw hartstochten door te brengen.
Dit gedeelte roept ons op om in conflictsituaties in de eerste plaats niet naar de ander te kijken maar ons eigen hart te onderzoeken. Vaak willen we dat de ander verandert om het weer goed te hebben, maar het begint toch echt in het zoeken van de vrede met God en jezelf.
Een tweede gedeelte is Romeinen 14 vers 1-3:
Aanvaard dan wie zwak is in het geloof, maar niet om over meningsverschillen te strijden. De een gelooft wel dat hij alles eten mag, maar wie zwak is, eet plantaardig voedsel. Wie wel alles eet, moet hem niet minachten die niet alles eet. En wie niet alles eet, moet hem niet veroordelen die alles eet. God immers heeft hem aanvaard.
De vraag ‘wie zwak is in het geloof’ is makkelijk te beantwoorden. Dat zijn we namelijk allemaal. Dat betekent, dat je zowel jezelf als de ander kunt aanvaarden als iemand die niet volmaakt is en behept is met een beperkt beeld van de waarheid. Bij tegengestelde meningen is er vaak sprake van iemand die wat ruimer denkt en iemand die wat enger denkt. Interessant om te zien is, dat Paulus hier beide categorieën een opdracht meegeeft. Degene die ruimer denkt, bergt het risico in zich, dat hij neerkijkt op de ander. Een soort minachting over het feit dat de ander nog zo beperkt is om het ruimere denken niet te pakken. Degene die strikter is, heeft de neiging om de ander te veroordelen, alsof de ander een zonde begaat. Iemand dus, waar je je verre van moet houden. Interessant is, dat wie ruimer is en wie strikter is afhankelijk kan zijn van het onderwerp. Op het een punt wat ruimer, maar op een ander punt wat strikter. Dus, enige mate van relativering zou op zijn plaats zijn.
4. Ruimte om je gedachten en gevoelens te verwoorden
In kleine groepen (maximaal 12) uit elkaar gaan rondom concrete vragen over wat er speelt in de gemeente en hoe daar tegenaan wordt gekeken. Het is niet de bedoeling om anderen te overtuigen, maar een gelegenheid om gehoord te worden. Van deze bijeenkomsten wordt een verslag gemaakt dat input is voor een volgende bijeenkomst.
5. Plenaire bijeenkomst om naar elkaar te luisteren
Hebben we in kleine groepen specifiek kunnen uitspreken wat ons bezighoudt en kunnen luisteren naar anderen, en alsmede de resultaten van de enquete kunnen horen, nu is er de gelegenheid om als gemeenschap te ervaren wat er in brede zin leeft in de gemeente. Dit is nog niet het moment om tot besluiten te komen, maar veeleer de gelegenheid om te ervaren dat er sprake is van een gemeenschap en dat er bij (bijna) iedereen de behoefte leeft om bij elkaar te blijven.
6. Erkennen van wat niet goed is gegaan
Zoals we weten zeggen we soms dingen in het heetst van de strijd die andere mensen kunnen kwetsen. We zijn ons daar niet altijd van bewust, maar het kan wel aan de orde zijn. Het is dan goed om naar elkaar te luisteren, niet naar de inhoud, maar welk effect we soms op anderen kunnen hebben. Luisteren naar het persoonlijke verhaal helpt om de mens te zien achter de woorden. Het is goed te erkennen dat we allemaal fouten maken. Zo kunnen we allemaal individueel verantwoordelijkheid nemen voor onze eigen tekortkomingen in onze relatie tot anderen.
7. Gemeenschappelijk oplossingen zoeken voor de ontstane situatie
We kunnen pas oplossingen vinden als er voldoende draagvlak is om elkaar te blijven opzoeken en we in staat zijn om onze eigen emoties te reguleren. Het is in dit soort situaties heel erg belangrijk dat er rekening gehouden wordt met mensen die mogelijk niet meegaan met de mening van de grootste nemen deler. Pas als ieder lid het idee heeft dat hij erbij mag horen, ook met een afwijkende mening, kan de gemeenschap groeien.
8. Afronding met een gemeenschappelijke viering
Als de rust is neergedaald en men ruimte ervaart om er te zijn, is het goed om een moment te nemen in een viering om de afronding van dit traject te markeren. Ook in deze viering is er ruimte voor het belijden van eigen aandeel en daarvoor vergeving ontvangen.
Concrete invulling
Een dergelijk proces goed en degelijk uitvoeren kost tijd. Zowel tijd die besteed moet worden aan de diverse activiteiten, maar ook aan doorlooptijd. Een goed gemotiveerde gemeente met stevig leiderschap en onder begeleiding kan dit proces in 4 tot 6 maanden tot een goed einde brengen. In de praktijk is dit voor veel gemeenten een brug te ver. Daarom volgt hieronder een proces om dit in kortere tijd te doen. Daarbij wordt dan wel aangetekend, dat de leiding goede nazorg moet geven en de vinger aan de pols moet houden.
- Intake met de leiding van de gemeente
- Uitzetten en verwerken enquete
- Onderwijs over houding en gedrag gebaseerd op Bijbelse principes
- Ruimte voor kleine groepen, divers samengesteld
- Tussenrapportage stand van zaken
- Bijeenkomst in grote groep voor uitwisseling
- Bijeenkomst in grote groep om hindernissen uit de weg te ruimen
- Zaken identificeren die aangepakt moeten worden
- Afsluitende viering
Als gemeente heb je hiervoor drie avonden nodig of een hele zaterdag. Dit is afgezien van de afspraken met de leiding en het verwerken van de enquête. Wanneer je hulp inschakelt van bijvoorbeeld netwerk Vredestichters kunnen zij bij de intake helpen met het bepalen van wat de juiste strategie is voor jouw gemeente.
