Ouderen in de gemeente

Er zijn steeds meer gemeenten, die naast het kinderwerk, het tiener- en jeugdwerk, jong volwassenenwerk, kringenwerk en noem maar op, ook het ouderenwerk een plaats geven. Hiervoor zetten ze soms een speciaal team op.

Respect

Het gaat om een groep die veelal decennia lang trouw gemeentelid is, heeft bijgedragen aan de opbouw van de gemeente en die niet vergeten mag worden. Zij verdienen respect in het midden van de gemeente (Leviticus 19 vers 32, Nieuwe Bijbelvertaling: ‘Sta op voor de oudere en betoon hun respect. Toon ontzag voor je God. Ik ben de Heer’. Respect voor de oudere en het ontzag voor God zijn met elkaar verbonden!

Stap 1: Ouderen een eigen identiteit in de gemeente geven

Willen ouderen tot hun recht komen, dan moet hun bijzondere identiteit in de gemeente ook zichtbaar gemaakt worden. Dat kan op verschillende manieren.

Activiteiten overdag

Ouderen hebben een eigen specifiek programma nodig. In hun dagritme moet dit overdag vormgegeven worden, rekening houdend met dienstverlenende ‘breng en haal’ vervoersmogelijkheden. Een voorbeeld is een veertiendaagse ouderenmorgen, waarin een speciaal ‘ouderenteam’ voor een zinvolle morgen zorgt en zo meehelpt om hun identiteit meer zichtbaar te maken. Er is een programma nodig dat rekening houdt met de geloofscultuur van hun verleden, waarin hun liederen worden gezongen en hun bijbelvertaling wordt gebruikt. Er worden thema’s aangesneden die voor hun leeftijd relevant en aansprekend zijn. Er is gezelligheid en een beleving van de geloofsgemeenschap binnen hun eigen generatie.

Afwisseling en betrokkenheid

Sommige gemeenten bieden in een dergelijk ritme een afwisseling tussen meer geestelijk inhoudelijke ochtenden en ochtenden met het accent op ontspanning. Het is belangrijk dat ouderen zelf ook een mogelijkheid krijgen tot waardevolle inbreng. Men gebruikt zulke bijeenkomsten ook wel om door te geven wie van de ouderen bijzonder gebed nodig hebben en waar ze doorheen gaan. Men kan de ochtenden bewust ook een pastorale toonzetting geven.

Nieuwe tradities vormen

Ouderen zijn gevoelig voor vieringen. Niet zelden zijn de hoogtijdagen in het kerkelijk jaar voor ouderen eenzame tijden. Het vormen van een nieuwe traditie in specifieke vieringen als een ouderenkerstviering, met kerstmaaltijd, een eigen liturgie, opnieuw passend in hun geloof- en cultuurbeleving is maar één voorbeeld. Er zijn vele mogelijkheden. Het zijn gelegenheden, waarin ouderen ook gasten uit hun eigen leeftijdsgroep mogen uitnodigen. Hierdoor krijgt de viering of bijzondere bijeenkomst een extra dimensie krijgt. Veel ouderen hebben op hun hoge leeftijd het verlangen om hun geloof te delen met anderen in de centra waar zij verblijven.

Dagjes uit

Tal van ouderen lijden aan een zeker isolement. Het getuigt van pastorale zorg om hen af en toe mee uit te nemen. Sommige gemeenten verzorgen drie keer in het jaar een dagreis voor ouderen. De bus komt dan voorrijden en het ouderenteam en de ouderenvrijwilligers gaan samen met hun ouderengroep op stap. Een cultureel ingekleurd bezoek, wetenswaardige projecten, kennis maken met bijzondere doelen die in hun sfeer van belangstelling liggen, met volledig verzorgde maaltijd in een plezierig restaurant, maakt hen als groep bijzonder, waardevol, gezien, eigen. Ook andere vormen zijn mogelijk!

Intergeneratieve dienst op zondag

De dienst, wordt, al is het maar één keer in het jaar, volledig anders ingericht dan normaal. Iedere generatie heeft een eigen inbreng, waaronder ook de ouderengroep. De ouderengroep krijgt een bijzondere plaats op de voorste rijen in extra gemakkelijke stoelen. Op een gegeven moment klimmen zij (langzaam en geholpen) het podium op en zetten daar iets neer waar alle andere leeftijdscategorieën naar luisteren. Ze hebben veel te geven! Een gemeente leert om generatiegevoelig te zijn. Het bevestigt de eigenwaarde van de ouderen en haalt hun bijzondere identiteit in de gemeente naar voren, zelfs tot in de zondagsdiensten.

Stap 2: Pastorale zorg voor ouderen

De pastorale zorg staat niet op zichzelf. Zij vindt plaats in het kader van een ouderenwerk, waarin oog is voor de bijzondere behoeften van de ouderen om in de gemeente een eigen identiteit te hebben. Dit voorziet in een belangrijk pastorale behoefte, namelijk om ook in hun leeftijdperiode gekend en gewaardeerd te worden.
Het versterkt hun kwetsbare eigenwaarde in een leeftijdsfase van achteruitgang. De boodschap moet voor alle ouderen duidelijk zijn: zij nemen een bijzondere plaats in de gemeente in. Vanuit dit grotere gemeentekader vindt ook gerichte persoonlijk pastorale zorg plaats. Het één functioneert als de bedding voor het andere. De boodschap moet voor alle ouderen duidelijk zijn: zij nemen een bijzondere plaats in de gemeente in.

Wie is de oudere?

Ouderen verkeren in een levensfase, waarin reflectie op het leven en gereed maken voor de naderende eeuwigheid een belangrijke plaats (mogen) innemen.
Ook de vraag naar zingeving is opnieuw belangrijk geworden. Is hun leven zinvol geweest? Wat kunnen zij op hun hoge leeftijd ook nu nog betekenen? In het grotere familieverband, in kerk en woonsituatie? Zij hebben geen medelijden nodig, geen betutteling (wel zorg!), maar verlangen vaak naar diepgang, ook in Gods Woord. Ze denken vaak nog scherp mee en willen iets betekenen. Wat is hun ‘erfenis’ en hoe kunnen zij die nog doorgeven?

Zingeving

Het ouder worden brengt eigen problemen mee op het vlak van gezondheid, die niet gemakkelijk meer verholpen kunnen worden en waar zij vaak mee moeten leren leven. Zij hebben meer dan andere leeftijdsgroepen te maken met achteruitgang. Ze ervaren verlies van leeftijdsgenoten, toenemende beperkingen in heel hun bestaan en niet zelden isolement en eenzaamheid. Ook dat vraagt veel: zij leven in de fase waarvan de Prediker zegt: ‘In deze jaren vind ik weinig vreugde meer…’ (Prediker 12 vers 3 v.v. NBV – Over de ouderdomsbeleving). Het alsnog en opnieuw vinden van betekenis en het verwerken van achteruitgang wisselen elkaar veelal af.

Persoonlijke zorg

Daarnaast hebben ouderen ook persoonlijke pastorale zorg nodig, waarin het bezoek een centrale plaats inneemt. Niet alleen het ‘gewone’ aandachtsbezoek, waarin allerlei gemeenteleden tot en met de jongeren betrokken kunnen worden, maar ook het meer gerichte pastorale bezoek. In deze bezoeken komen de diepere onderwerpen waar de ouderen mee worstelen aan de orde.
Het verdient dan ook aanbeveling om voor de ouderen in de gemeente niet alleen een ouderenteam te hebben dat gericht is op activiteiten en bijeenkomsten, maar ook pastoraal bekwame bezoekers die op deze bijzondere onderwerpen en vragen kunnen ingaan. Dit kunnen (wijk-)ouderlingen/oudsten of kringleiders zijn, maar ook gemeenteleden, die hierin specifieke pastorale mogelijkheden hebben. De predikant/voorganger kan ten aanzien van dit team een eigen rol spelen. Hij wordt door het team ontlast, maar kan toch ook door het team ‘ingeroepen’ worden in voorkomende situaties.

Pastorale levensthema’s

Belangrijke pastorale gebieden in levens van ouderen zijn bijvoorbeeld:

• Het verwerken en afsluiten van het verleden.
• Het toeleven naar de eeuwigheid en het zich daarvoor klaarmaken, niet alleen geestelijk, maar ook in praktische doordenking.
• Het leren aanvaarden van onherroepelijke gebeurtenissen en onveranderlijke zwakheden en die in overgave aan God een plaats leren geven.
• Het oog leren krijgen voor zin en betekenis ook van het leven op hoge leeftijd.
• Het ingaan op onderwerpen die de diepste essenties van het leven raken, nu zoveel vroegere activiteiten niet meer mogelijk zijn. Wat is vanuit God gezien nu het belangrijkste?
• Het leren verwerken van verlies van geliefden en omgaan met weduw(naar)schap
• Het gestalte leren geven aan sociale aspecten binnen de beperkte mogelijkheden die het ouder zijn met zich meebrengen.
• Het een luisterend oor voor de oudere te zijn, die nogal eens in een sterk zelfgericht isolement verkeerd met weinig kans tot uiten en gehoord worden.
• Het aanreiken van Bijbelse bemoediging en het met en voor de oudere bidden.
• Het gestalte geven aan stervensbegeleiding.

Iedere oudere zou enkele keren per jaar specifiek bezoek met deze gerichtheid moeten kunnen krijgen. Het is niet de predikant/voorganger, die dit allemaal gestalte moet geven. Ook het ouderenteam met zijn pastorale teamcomponent kan hiervoor worden ingezet. Uiteraard ontvangt het team wel de nodige ondersteuning en wellicht ook toerusting en coaching.

Stap 3: Stervensbegeleiding

Ouderen moeten geholpen worden zich op het sterven voor te bereiden, niet pas als het zover is, maar geruime daarvoor. Dit kan bijvoorbeeld gestalte krijgen door:

1. De keuze van thema’s die hierover gaan op de regelmatige bijeenkomst van de ouderengroep.
2. Het pastorale bezoek dat dit onderwerp aansnijdt en bespreekbaar helpt maken.

Belangrijke items daarbij kunnen bijvoorbeeld zijn:

• Is de oudere geestelijk klaar voor de eeuwigheid?

Is hij verzoend met God en zijn naaste? Heeft hij geloofsrust? Liggen er nog bijzondere barrières, mogelijk vanuit het verleden, waar hij nooit mee klaar heeft kunnen komen? Wat is eigenlijk de betekenis van de eeuwigheid, hoe ziet de hemel eruit? Wat gebeurt er in het sterven zelf? Zal hij zijn geliefden in de eeuwigheid terugzien?

• Is de oudere praktisch bezig zich voor te bereiden?

Wie zal er om hem heen staan wanneer het zover is? Wat zal de rol van de familie zijn en wat kan de gemeente betekenen? Zou hij willen nadenken over de rouwdienst en de inhoud daarvan? Heeft hij nagedacht over het omgaan met zijn nalatenschap? Wat kan de oudere daarin nu zelf al doen?

Afstemming in de begeleiding

Wanneer de oudere daadwerkelijk in een stervensfase komt, die langere of ook kortere tijd kan duren, kan de gemeente vanuit de eerder gelegde relaties via ouderenteam, pastorale werkers tot een intensievere inbreng komen. Dit hangt mede af van de inbreng van familie, of ook personeel van de zorginstelling waar de oudere mogelijk verblijft. Veelal is hiervoor een ontspannen stuk onderlinge afstemming nodig. Is er in ‘goede dagen’ gebouwd aan een stevig ouderenwerk met individuele ouderenzorg in de gemeente, dan stelt de oudere in de stervensfase vaak in hoge mate prijs juist ook op de geestelijke begeleiding vanuit gelegde basis.

Onzichtbare bouwstenen

Juist ouderen die bovengenoemde aandacht, op hen gerichte inhoud en pastorale zorg krijgen zullen in plaats van mopperigheid een stuk dankbaarheid tot uitdrukking brengen. Velen van hen verstaan de ‘kunst’ van diepere voorbede en kunnen die bij goede zorg nog lange tijd voortzetten. Zij vormen daarin vaak onzichtbare bouwstenen in de opbouw van de gemeente als geheel.