Communiceren over veranderen

9 augustus 2011
  • Profielafbeelding van redactie
    Door:
    redactie

Goede communicatie is cruciaal bij veranderingsprocessen. Wat kunnen kerken op dat gebied leren van de organisatiekunde?

Zelf werk ik achttien jaar in de publieke sector en heb ik vanuit diverse functies en rollen verschillende veranderingsprocessen meegemaakt. Ik heb veel over veranderingsprocessen gelezen en Kotter is wat mij betreft wel een blijver. Hij introduceerde acht stappen voor succesvol veranderen:

Urgentiebesef vestigenLeidende coalitie vormenVisie en strategie ontwikkelenVeranderingsvisie communicerenBreed draagvlak voor de verandering creërenKortetermijnsuccessen genererenVerbeteringen consolideren en meer verandering tot stand brengenNieuwe situatie bestendigen

Zelfgenoegzaamheid

De belangrijkste stap is uiteraard de eerste stap, het vestigen van urgentiebesef. De nuchtere constatering bij het uitblijven van een verandering is dat de verandering kennelijk (nog) niet zo nodig is. Kotter heeft het in zijn boek over zelfgenoegzaamheid. Een belangrijke les van hem is om de buitenwereld binnen te halen. Vertaald naar de kerkelijke context: laat de mensen uit de gemeente kennismaken met wat zich elders afspeelt, in een andere gemeente, maar ook in de wereld om ons heen. De blik naar buiten richten in plaats van naar binnen. Dat brengt mensen in beweging – of juist niet.

Kerk of organisatie

De grote vraag is natuurlijk of een kerkelijke gemeente wel zo maar te vergelijken valt met een organisatie. Een organisatie moet meegaan met zijn tijd, maar is de waarde van de kerk niet gegeven door de traditie en het fundament waarop zij gebouwd is? Een organisatie moet concurreren met zijn producten en diensten, maar is de boodschap van de kerk niet per definitie een aanstoot en een dwaasheid (1 Korintiërs 1)? Een organisatie wordt gekenmerkt door maakbaarheid, door een directie die de koers uitzet, maar is de kerk niet de gemeenschap der heiligen waarvan de directie in de hemel troont?

Waarom moet een kerkelijke gemeente eigenlijk veranderen? Het stellen en beantwoorden van die vraag is belangrijk, omdat anders het nadenken over communiceren bij veranderingsprocessen sowieso zinloos is. Het begint zoals gezegd bij urgentie. Er moet een breed gevoelde noodzaak zijn. We kunnen bijvoorbeeld constateren dat de vanzelfsprekende plek van de christelijke gemeente in de samenleving aan het verdwijnen is. Voor christelijke politiek is ook al minder ruimte. En de ontwikkelingen in de samenleving gaan zeer snel. Als gemeente moet je dan wel mee veranderen.

Eenheid

Maar is er bij alle verandering die noodzakelijk geacht wordt, ook niet een grote constante? De gemeente wordt toch al de eeuwen door gekenmerkt door Handelingen 2 vers 42: “Ze bleven trouw aan het onderricht van de apostelen, vormden met elkaar een gemeenschap, braken het brood en wijdden zich aan het gebed.” Daaruit haal ik de blijvende norm van het Woord van God, het belang van de eenheid in de gemeente en de afhankelijkheid van God – ook bij veranderingsprocessen.

De vraag is dus: Hoe krijgen we de mensen in beweging? Maar ook: hoe houden we de mensen bij elkaar? In het Nieuwe Testament gaat het immers meer dan eens over de eenheid van de gemeente (Efeze 4; 1 Korintiërs 12) en in Romeinen 14 en 15 gaat het over sterken en zwakken in de gemeente en over de verdraagzaamheid ten opzichte van elkaar. Moet je een verandering wel doorzetten als er geen breed draagvlak voor is? Is de urgentie van de verandering dan wel duidelijk? Of hebben we soms iets meer geduld en verdraagzaamheid nodig?

Groei

Het lijkt me beter om in de gemeente niet over verandering te spreken, maar over ontwikkeling. Juist omdat het in de gemeente niet gaat om maakbaarheid en dat er ook altijd sprake is van staan in een traditie. In de praktijk kan het op hetzelfde neerkomen, maar een verandering geeft teveel aan dat het echt anders moet (alsof het nu helemaal verkeerd gaat) en een ontwikkeling geeft aan dat het goede behouden blijft en dat tegelijkertijd sprake is van groei.

Communicatietips:

Peil eerst met elkaar de nood en de urgentie van gewenste veranderingen in de gemeente. Laat zien wat er fout gaat als de gemeente niet verandert, bijvoorbeeld dat de kerk leegloopt of dat de ambten niet vervuld kunnen worden. Zorg er in termen van Kotter voor dat een leidende coalitie (de kerkenraad) de verantwoordelijkheid op zich neemt, een visie en strategie formuleert en ook voor een breed draagvlak zorgt, bijvoorbeeld door middel van uitleg in het kerkblad, gemeenteavonden, bijbelkringen of (groot) huisbezoek.Sluit aan bij het vertrouwde en gebruik bekende begrippen. Het introduceren van een ‘missionair team’ in een traditionele gemeente kan revolutionair overkomen en roept dan gemakkelijk weerstand op. Beter is het dan om te kiezen voor vertrouwde termen als ‘commissie’ of ‘werkgroep’. Presenteer het ‘nieuwe’ niet zodanig alsof het ‘oude’ verkeerd was. Het introduceren van ‘belangstellendendiensten’ suggereert dat voor normale diensten geen belangstelling is. Je kunt buitenkerkelijken beter uitnodigen in het kader van bijvoorbeeld de afsluiting van een vakantiebijbelweek of een project in de wijk. En het invoeren van een ‘geestelijk lied’ in de dienst suggereert dat een psalm geen geestelijk lied is. Beter is het om te zeggen dat naast de vertrouwde psalmen ook andere Nieuwtestamentische of eigentijdse liederen gezongen zullen worden. Laat vooral positieve voorbeelden zien van vergelijkbare veranderingen in andere gemeentes; laat zien dat je als gemeente de eigen identiteit niet hoeft te verliezen en dat een verandering nieuwe impulsen kan geven. Zorg bij alle communicatie dat verandering niet als iets totaal anders ervaren wordt, maar als ontwikkeling van het vertrouwde, als groei. Zorg voor verandering in kleine stapjes. Een mammoettanker kan ook niet ineens linksaf of rechtsaf gaan.

Door Melle de Vries
Melle de Vries is hoofd Informatisering & Automatisering bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Verder is hij ouderling en coördinator pastoraat van de wijkgemeente Sint Janskerk B in Gouda. Hij heeft dit artikel op persoonlijke titel geschreven.

Uit idea(z)

Dit artikel werd geschreven voor idea 4 van 2010. idea is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.

Vier actuele thema's voor de kerk

De minst bereikte volken

De kerk heeft een boodschap die voor ieder mens van levensbelang is. Maar hoe horen mensen dit als zij in een gebied leven waar nog niemand van Jezus heeft gehoord?
Verken dit thema

Samen Jong

De kerk is een plek waar mensen het geloof en het leven ontdekken, onderzoeken en beoefenen. Maar wat als jonge mensen de aansluiting niet meer zo goed weten te vinden?
Verken dit thema

Zie de wereld

Wat is vandaag de dag de rol van de Nederlandse kerk? Zien we de wereld nog? Wat gebeurt er met ons als we met de ogen van Jezus naar de wereld kijken?
Verken dit thema

Heel de schepping

Onze omgang met de schepping heeft alles te maken met het brengen van leven in de wereld. Voor mensen in kwetsbare gebieden en voor komende generaties. Welke rol heeft de kerk?
Verken dit thema