Uit recent onderzoek van EA-EZA (nu MissieNederland) onder elf kerkgenootschappen blijkt dat de komende vijf jaar in Nederland ruim twintig procent van de predikanten afscheid neemt. Voor veel kerkgenootschappen geldt dat het geschatte aantal instromers dat gat niet gaat opvullen. Het cultuurverschil met de volgende generatie is bovendien zo groot dat het de vraag is of het overdragen van leiderschap wel zo soepeltjes zal verlopen
Voor een kerk die ook in de toekomst gezond functioneert, moet het gangbare leiderschapsmodel van de meeste kerken dringend op de schop. Het roer moet om. In een aantal landen in Europa is die stap al genomen en met effect. Ik denk bijvoorbeeld aan Frankrijk, waar het protestantse christendom op het moment het snelstgroeiende geloofssegment in de samenleving is. De komende tien jaar gaat daar twee derde van de predikanten met emeritaat. De kwantitatieve en kwalitatieve output van theologische opleidingen is daarbij zo laag, dat de kerk daar niet op kan wachten. Kerken hebben hun krachten nu sinds een aantal jaar gebundeld en zetten bij nieuwe kerkplantingen mobiele regionale trainingcentra op waar mensen zonder bepaalde vooropleiding in de praktijk worden klaargestoomd als gemeentestichter. Het eerste jaar observeren ze de gemeentestichter, het tweede jaar gaan ze zelf aan de slag. Willen ze Grieks studeren dan kan dat, maar wellicht hebben ze eerst behoefte aan heel andere aspecten van kerkleiderschap. Gemeenteleden uit allerlei lagen van de bevolking doen mee, stichten kerken of stromen terug als pionier in hun eigen kerk.
Iets dergelijks zou ik ook in Nederland willen zien. Wat niet helpt is dat de focus in onze theologische opleidingen vanouds ligt op herder- en leraarschap: beiden zijn vooral naar binnen gericht. De gedachte leeft dat als je de grondtekst maar kunt uitleggen, als je een goede preek kunt houden en tucht toepast om je mensen binnen de kudde te houden, dat je dan als kerk wel overeind blijft, maar daarmee heb je geen antwoord op de secularisatie. Uiteindelijk moet je een voortrekker zijn om je kerk naar een nieuwe periode te leiden. De samenleving is zo veranderd. Je moet je gemeenschap klaarmaken voor een nieuwe periode, waarin je nieuwe mensen kunt bereiken. Dat gebeurt amper. Het accent zou mijns inziens veel meer op apostolisch leiderschap moeten liggen: dan houd je je schaapjes niet alleen bij elkaar, maar leid je ze ook over allerlei grenzen naar nieuwe gebieden.
Iedereen pionier
Belangrijker nog is dat de vraag ‘hoe kunnen we als kerk groeien’ niet alleen een vraag is van de predikant, maar juist van alle gemeenteleden. Die honderd pioniersplekken van de Protestantse Kerk zijn mooi, maar ook redelijk kunstmatig. Ik roep alle gemeenteleden op om pionier te worden en zich in te zetten in hun eigen gemeente. Volgens mij kom je dan in een heel andere dynamiek terecht. Daarvoor is training en opleiding buitengewoon noodzakelijk.
Ook in Nederland zouden daarom interkerkelijke laagdrempelige trainingscentra moeten komen waarin gewone gemeenteleden die wat in hun mars hebben een parttime tweejarig traject volgen en echt gestimuleerd worden om zich alle finesses van het missionaire kerkleiderschap eigen te maken. Een plek waar mensen uit de praktijk voortdurend hele groepen gemeenteleden trainen, bijvoorbeeld op zaterdagen of een doordeweekse avond. Volgens mij is daar veel belangstelling voor. Ook bijvoorbeeld van vrouwen die parttime werken. Juist zij kunnen heel goed meewerken aan de groei van hun plaatselijke gemeente.
Je krijgt dan kerken met een team van mannen en vrouwen die klaargestoomd zijn om mee leiding te geven en te bouwen aan een open gemeenschap. We gaan dan in de richting van meervoudig leiderschap. De vraag komt dan ook boven tafel of je überhaupt nog wel een fulltimer nodig hebt.
