Sticht je een kerk, of plant je een gemeente? Ben je geroepen om een evenement, een gemeenschap of een dienst met kringen te beginnen? Mag een beperkte doelgroep, of moet je gemeente juist verzoenend intercultureel zijn? Wat kun je kerk of gemeente noemen? Laten we eerlijk zijn: al deze dingen kunnen kerk worden genoemd. Maar, zoals de baptist antwoordde op de vraag of kinderen gedoopt kunnen worden: “Ik heb het zien gebeuren” betekende dat natuurlijk niet, dat hij het er mee eens was.
Wat is nu eigenlijk ‘kerk’? Dat is een vraag die ook gemeentestichters kan bezighouden.
Eerst kerk, daarna missie
Lange tijd werd de kerk beschreven vanuit haar zogenaamde ‘kenmerken’: leer, tucht en sacramenten. Kerk is, waar het evangelie zuiver gepreekt wordt. Kerk is, waar de tucht wordt uitgeoefend. Deze woorden komen uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis. Dat is weliswaar een gereformeerd document, maar de nadruk op zuivere leer is lange tijd een kenmerk geweest van de protestantse en evangelische stroming. Ouderlingen of oudsten, predikanten of voorgangers, moeten er op toe zien dat er recht verkondigd en onderwezen wordt. Dit levert een wat statisch beeld op van de kerk. Je voelt geen impuls bij je opkomen om nieuwe gemeenten te gaan stichten. En daar roepen deze kenmerken ook niet toe op. Je ziet allereerst mensen in een gebouw kritisch luisteren naar een (hopelijk) rechtzinnig verhaal. Voor kerkplanting betekent dit, dat er eerst kerk is, en pas daarna missie. Wat en hoe de kerk is, staat niet ter discussie, maar wel wat haar missie is. Laten we dit het ‘kerk-missiemodel’ noemen.
Eerst missie, dan kerk
Tegenwoordig beginnen veel mensen echter aan de andere kant. Denk bijvoorbeeld aan Chris Wright, schrijver van het boek De bijbelse missie – Gods opdracht voor zijn kinderen. Deze mensen beschrijven kerk vanuit Gods missie. De komst van Gods Koninkrijk staat volgens hen centraal, dat is het vertrekpunt, ook bij het nadenken over de kerk. En de kerk is deels resultaat, deels doel en deels middel van Gods plan met deze wereld. Gods kerk heeft dus geen missie, maar Gods missie heeft een kerk, zoals een rapport van de Anglicaanse kerk het puntig formuleerde. Wie zo leeft en denkt gaat als vanzelf werkwoorden en waarden gebruiken om te bepalen wat kerk is. De kerk is gastvrij, zoals God gastvrij is. De kerk is goedgeefs zoals God goedgeefs en vergevingsgezind is. De kerk zet zich in voor recht en gerechtigheid, zoals God omziet naar armen, wezen en weduwen. De kerk zorgt voor de schepping, omdat de Schepper zo handelt. Orthodoxie – zuiver spreken over God – is belangrijk, maar gaat hand in hand met en vloeit zelfs voort uit het verlangen naar orthopraxie – zuiver handelen. Jezus gaf zijn volgelingen immers de opdracht om te leren onderhouden alles wat hij bevolen had. Kerk is, waar een gemeenschap van mensen door de Heer is opgenomen in Zijn missie. Ze geven antwoord aan Gods roeping. Hoe kerk er vervolgens uit komt te zien, staat niet vast. Laten we dit het missie-kerkmodel noemen. Veel gemeentestichters werken bewust of onbewust met dit ‘missie-kerkmodel’.
Mission shaped
Hoe kerk er in het dagelijks leven uitziet, wordt nu veel minder voorspelbaar. Dat ligt helemaal aan de context. De kerk wordt ‘mission-shaped’ (gevormd naar haar missie). Een kerk die geroepen is om hoogopgeleide bankiers op de Zuidas van Amsterdam met het evangelie te bereiken, ziet er anders uit dan een kerk in Sliedrecht die zich richt op mensen uit de marge. De een kenmerkt zich wellicht door hoogstaande workshops en creatieve uitingen, de ander door een wekelijkse maaltijd en een dagelijkse inloop. Een kerk die zich inzet om de zorg voor de aarde op de agenda te plaatsen doet andere dingen dan een kerk die zich richt op een multiculturele achterstandswijk in Rotterdam. Een kerk op het platteland van Noord-Holland is anders dan een netwerk van jongerengroepen in het Westland.
Minimum
Dit kan de vraag oproepen, hoe en of je al deze uitingen kunt herkennen als kerk. Is er een bepaald minimum waaraan de kerk moet voldoen? Dat is een vraag die gemeentestichters regelmatig krijgen voorgelegd: “Is dat wat jij doet wel gemeentestichting? Want, wat er uit komt, ziet er heel anders uit dan wat we gewend zijn. Jullie hebben geen kerkdienst op zondag. Jullie invulling van het ambt is niet volgens de regels.” Gemeentestichters worden ter verantwoording geroepen, soms door predikanten, soms door een kerkverband. Vaak stellen mensen die werken vanuit het ‘kerk-missiemodel’ de vragen aan mensen die leven vanuit een ‘missie-kerkwereld’ en verstaan ze elkaar niet of nauwelijks.
Oordelen opschorten
Zelf heb ik een intuïtieve voorkeur voor het missie-kerkmodel. En de verantwoordingsvragen vanuit het kerk-missiemodel kunnen mij irriteren. Want in de praktijk delven gemeentestichters binnen kerkverbanden vaak het onderspit. Omdat ze gedwongen worden antwoord te geven vanuit het kerk-missie-model, waarin zij gewoon niet passen. En toch denk ik, dat het goed is, dat de vragen gesteld blijven worden. Want laten we eerlijk zijn, het kerk-missiemodel heeft ook Bijbelse papieren en is ‘beproefde technologie’. Irritatie en onbegrip moet mij als missionair mens juist aansporen tot beter luisteren en beter vertalen. Maar als we elkaar bevragen, helpt het als we onszelf bewust zijn vanuit welk model we werken – missie-kerk of kerk-missie. Het helpt, als we ons oordeel over wat het beste model is, even opschorten en uitspraken over wat het meest Bijbelse is, voorlopig achterwege laten. Is een netwerk van jongerengroepen in het Westland kerk? Vanuit het missie-kerkmodel zeker. Maar, vanuit het kerk-missie-model zijn er goede vragen te stellen, bijvoorbeeld over continuïteit en over verbondenheid met andere kerken. Tegelijkertijd kunnen deze jongerengroepen aan andere kerken in hun omgeving vragen stellen over hun participatie in Gods missie: hoe geven jullie gastvrijheid aan jongeren of Polen vorm? Hoe vertelt jullie dagelijks leven het verhaal van Gods koninkrijk?
Minimum
Misschien biedt een omschrijving van Teun van der Leer een bruikbaar minimum voor beide modellen:
Kerk is daar waar ‘twee of drie’ samen zijn geroepen en in verbondenheid met de kerk van alle tijden en van alle plaatsen belijden dat Jezus HEER is en vormen zoeken om zijn heerschappij in steeds weer nieuwe situaties door de kracht en de gaven van de Heilige Geest gestalte te geven.
Meedenken
Ik wil er voor pleiten om beide modellen naast elkaar te laten staan, kerk-missie en missie-kerk. Ze kunnen elkaar bevragen aan de hand van de omschrijving van Van der Leer. In de praktijk betekent dat echter wel, dat missie-kerk meer ruimte moet krijgen. Tegelijkertijd, geeft dat gemeentestichters paradoxaal genoeg ook lucht om de vragen vanuit het kerk-missiemodel te beantwoorden. Want ter verantwoording roepen is veranderd in kritisch en opbouwend meedenken.
Uit idea(z)
Dit artikel werd geschreven voor idea 3 van 2012. idea is opgevolgd door ideaz, het praktijkblad over missionair kerk-zijn in wijk en wereld.
